Kwestia statusu osoby bezrobotnej przy jednoczesnym członkostwie w spółdzielni socjalnej prowokuje wiele pytań i wątpliwości. Aby je wyjaśnić, trzeba wziąć pod uwagę kilka czynników ważących na tym, czy spółdzielca może mieć status bezrobotnego, m.in. pełnienie funkcji w spółdzielni socjalnej, faktyczne wykonywanie działalności przez spółdzielnię socjalną oraz spełnianie przesłanek określonych w art. 2 ust. 1 pkt 2 ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy.
W orzecznictwie sądów administracyjnych oraz praktyce organów zatrudnienia i organów odwoławczych najczęściej spotyka się stanowisko, że członek spółdzielni, zobowiązany do kierowania działalnością tej spółdzielni oraz reprezentowania jej na zewnątrz, nie jest osobą zdolną i gotową do podjęcia zatrudnienia w pełnym wymiarze czasu pracy. Z treści przywołanego wyżej artykułu wynika bowiem, że bezrobotnym jest osoba niezatrudniona i niewykonująca innej pracy zarobkowej, zdolna i gotowa do podjęcia zatrudnienia w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym w danym zawodzie lub w danej służbie albo innej pracy zarobkowej, zarejestrowana we właściwym dla miejsca zameldowania stałego lub czasowego powiatowym urzędzie pracy oraz poszukująca zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej. Należy jednak pamiętać, że podstawowym elementem definicji bezrobotnego jest gotowość do podjęcia zatrudnienia, a tym samym jego dyspozycyjność, rozumiana nie jako generalna możliwość wykonywania pracy, ale konkretna i faktyczna możliwość wykonywania pracy w pełnym wymiarze, określonym przepisami Kodeksu pracy (w przypadku umowy o pracę albo spółdzielczej umowy o pracę). Wynika stąd, że spełnianie wyżej wymienionych warunków jest niezbędne dla zachowania statusu bezrobotnego. Brak gotowości do podjęcia pracy uzasadnia się tym, że pełnienie funkcji (nawet nieodpłatne) członka zarządu spółdzielni socjalnej, który uprawniony jest do składania oświadczeń woli w jej imieniu, a także kierowania jej działalnością i reprezentowania na zewnątrz, wyklucza zatrudnienie w pełnym wymiarze czasu pracy.
Innymi słowy, w rozumieniu organów zatrudnienia i sądów nie jest możliwe łączenie funkcji członka zarządu spółdzielni socjalnej z potencjalnym zatrudnieniem w pełnym wymiarze, ponieważ pełnienie owej funkcji może wiązać się z obowiązkami (określonymi w statucie spółdzielni socjalnej oraz w ustawie Prawo spółdzielcze), które ograniczają gotowość do podjęcia pracy w pełnym wymiarze. I to właśnie, a więc określone w statucie obowiązki związane z reprezentowaniem spółdzielni, może decydować o pozbawianiu członków zarządów statusu bezrobotnego.
W orzecznictwie sądów przyjmuje się również, że pojęcie „gotowość do podjęcia zatrudnienia albo innej pracy zarobkowej” oznacza sytuację, gdy określona osoba nie tylko wyraża wolę (zamiar) i chęć wykonywania pracy, ale jednocześnie ma obiektywne możliwości świadczenia tej pracy. Oznacza to, że nie występują żadne przeszkody po stronie tej osoby, aby świadczyć pracę (por. wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dn. 29 czerwca 2011 r. o sygn. akt I OSK 338/11), a więc także nie wykonuje ona żadnych zajęć, które uniemożliwiłyby świadczenie pracy w pełnym wymiarze.
Spotyka się jednak nieco odmienny pogląd, zgodnie z którym gotowości do podjęcia zatrudnienia nie należy utożsamiać z brakiem jakiegokolwiek zajęcia lub całkowitym zakazem podejmowania przez osobę bezrobotną innego zajęcia, lecz z brakiem takiej działalności lub obowiązków, które kolidowałyby z realną możliwością podjęcia zatrudnienia (por. wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego we Wrocławiu z dn. 8 czerwca 2011 r. o sygn. akt IV SA/Wr 176/11).
W spotykanej w orzecznictwie sądów opinii organów zatrudnienia spółdzielnia socjalna jest podmiotem gospodarczym, który łączy w sobie cechy przedsiębiorstwa i organizacji pozarządowej, a jej głównym celem jest zapewnienie pracy swoim członkom. Niemniej jednak spółdzielnia, działając na wolnym rynku, musi dostosować się do obowiązujących regulacji prawnych, w tym do przepisów ustawy z dn. 15 września 2000 r. Kodeks spółek handlowych, szczególnie w zakresie funkcji i zadań organów zarządzających. Obowiązki nałożone przez tę ustawę na członków zarządu powodują, że nie można uznać strony za osobę zdolną i gotową do podjęcia zatrudnienia w pełnym wymiarze czasu pracy nawet przy założeniu, że wykonuje ona swoje zadania w charakterze wolontariusza (na podstawie: wyrok z dn. 21 maja 2015 r. Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Gliwicach, sygn. akt IV SA/Gl 895/14; wyrok z dn. 27 stycznia 2015 r. Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego we Wrocławiu, sygn. akt IV SA/Wr 786/14).
Barbara Godlewska-Bujok
