24 października 2015 r. weszła w życie, uchwalona w sierpniu 2015 r., nowelizacja ustawy o spółdzielniach socjalnych (Dz. U. z 2015 r., poz. 1567). Wprowadzone zmiany dotyczyły osób uprawnionych do założenia spółdzielni socjalnej oraz udzielania zamówień publicznych. Nowelizacja wprowadziła zmianę do art. 4, wskazującego osoby, które są uprawnione do założenia spółdzielni socjalnej.
Wśród grup uprawnionych do założenia spółdzielni socjalnych pozostały osoby posiadające status osoby bezrobotnej w rozumieniu ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy oraz osoby niepełnosprawne w rozumieniu ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych. Zmieniły się zaś przepisy dotyczące grupy osób uprawnionych do założenia spółdzielni socjalnej w części określonej przepisami ustawy o zatrudnieniu socjalnym.
Ustawa w pewnym sensie ograniczyła grono osób uprawnionych do utworzenia spółdzielni socjalnej na podstawie tych ostatnich przepisów do osób, które są absolwentami centrum integracji społecznej albo absolwentami klubu integracji społecznej. Absolwent centrum integracji społecznej to osoba, która przez okres nie krótszy niż 6 miesięcy uczestniczyła w zajęciach w centrum integracji społecznej i otrzymała zaświadczenie, o którym mowa w art. 13 ust. 5a ustawy o zatrudnieniu socjalnym, czyli zaświadczenie potwierdzające uczestnictwo w zajęciach i umiejętności nabyte w ramach reintegracji zawodowej i społecznej. Osoba taka utrzymuje status absolwenta centrum integracji społecznej przez 6 miesięcy od dnia zakończenia zajęć w centrum integracji społecznej. Z kolei absolwentem klubu integracji społecznej jest osoba, która uczestniczyła w klubie integracji społecznej przez okres nie krótszy niż 6 miesięcy, posiada ważne zaświadczenie, o którym mowa w art. 18 ust. 5a ustawy o zatrudnieniu socjalnym, czyli zaświadczenie wydawane przez podmiot prowadzący klub integracji społecznej po zakończeniu uczestnictwa w klubie, oraz zrealizowała postanowienia kontraktu socjalnego. Przepisy te zastąpiły dotychczasowe, określające poszczególne grupy osób uprawnionych do utworzenia spółdzielni socjalnej (bezdomnych realizujących indywidualny program wychodzenia z bezdomności, w rozumieniu przepisów o pomocy społecznej; uzależnionych od alkoholu, po zakończeniu programu psychoterapii w zakładzie lecznictwa odwykowego; uzależnionych od narkotyków lub innych środków odurzających, po zakończeniu programu terapeutycznego w zakładzie opieki zdrowotnej; inne osoby uprawnione do założenia spółdzielni socjalnej na podstawie ustawy o zatrudnieniu socjalnym, chorych psychicznie, w rozumieniu przepisów o ochronie zdrowia psychicznego; zwalnianych z zakładów karnych, mających trudności w integracji ze środowiskiem, w rozumieniu przepisów o pomocy społecznej; uchodźców realizujących indywidualny program integracji, w rozumieniu przepisów o pomocy społecznej). Taka zmiana może zapewnić lepsze przygotowanie osób uprawnionych do założenia i prowadzenia spółdzielni, a także lepsze poznanie swoich możliwości zawodowych. Dodano również do katalogu osób uprawnionych do założenia spółdzielni socjalnej osoby do 30. roku życia oraz po ukończeniu 50. roku życia, posiadające status osoby poszukującej pracy, bez zatrudnienia w rozumieniu ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy. Oznacza to osoby, które poszukują zatrudnienia, innej pracy zarobkowej lub innej formy pomocy określonej w ustawie, zarejestrowanych w powiatowym urzędzie pracy, a które nie są zatrudnione w stosunku pracy, stosunku służbowym lub na podstawie umowy o pracę nakładczą.
Nowelizacja wprowadza również pewną modyfikację we wniosku o wpis spółdzielni socjalnej do Krajowego Rejestru Sądowego (art. 6 ustawy o spółdzielniach socjalnych). Wśród dokumentów potrzebnych do złożenia wniosku, zamiast zaświadczenia powiatowego urzędu pracy potwierdzającego posiadanie statusu osoby bezrobotnej należy przedstawić zaświadczenie powiatowego urzędu pracy, potwierdzające posiadanie statusu osoby bezrobotnej albo poszukującej pracy oraz oświadczenie o niepozostawaniu w zatrudnieniu, co jest konsekwencją rozszerzenia katalogu osób uprawnionych do założenia spółdzielni o osoby do 30. roku życia oraz po ukończeniu 50. roku życia, posiadające status osoby poszukującej pracy, bez zatrudnienia w rozumieniu ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy.
Ostatnią zmianą – istotną z punktu widzenia funkcjonowania spółdzielni socjalnych – jest wprowadzenie nowego przepisu art. 15a ustawy o spółdzielniach socjalnych, dotyczącego udzielania zamówień niepodlegających ze względu na wartość ustawie Prawo zamówień publicznych. Zgodnie z tym przepisem jednostka sektora finansów publicznych, udzielając zamówienia, które nie podlega ze względu na jego wartość ustawie Prawo zamówień publicznych (poniżej 30 tys. euro), może zastrzec, że o udzielenie zamówienia mogą ubiegać się wyłącznie spółdzielnie socjalne, działające na podstawie ustawy lub właściwych przepisów państw członkowskich Unii Europejskiej lub Europejskiego Obszaru Gospodarczego, z uwzględnieniem przepisów art. 44 ust. 3 ustawy o finansach publicznych. Zgodnie z treścią tego przepisu wydatki publiczne powinny być dokonywane w sposób umożliwiający terminową realizację zadań, w wysokości i terminach wynikających z wcześniej zaciągniętych zobowiązań oraz w sposób celowy i oszczędny, z zachowaniem zasad uzyskiwania najlepszych efektów z danych nakładów oraz optymalnego doboru metod i środków służących osiągnięciu założonych celów.
Przepis ten stanowi wyraźną dyrektywę dla samorządów co do kształtowania sposobu wydawania pieniędzy publicznych, a także wzmacnia pozycję sektora spółdzielczości socjalnej w ubieganiu się o zamówienia publiczne. Tym samym przyczynia się do zamknięcia wieloletniej dyskusji na temat sposobu wskazywania spółdzielni socjalnych jako wykonawców zadań o charakterze publicznym.
Barbara Godlewska-Bujok
