Z Anną Gajewską – Dyrektorem Departamentu Programów Europejskich Banku Gospodarstwa Krajowego, rozmawia Michał Sobczyk

Już niedługo BGK zakończy realizację projektu, polegającego na finansowym wsparciu rozwoju ekonomii społecznej w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki. Co będzie dalej?

W polskiej gospodarce kluczową rolę odgrywają mikro-, małe i średnie przedsiębiorstwa (MŚP). Mają one największy wpływ na wzrost PKB i tworzenie miejsc pracy. Sektor ten, do którego zaliczają się także podmioty ekonomii społecznej (PES), cechuje duży popyt na środki służące finansowaniu rozwoju. Problem dostępu do kapitału jest jedną z podstawowych barier, na które napotykają PES-y. Na realizację projektu przeznaczono kwotę 30 mln zł, w ramach której nadal udzielane są preferencyjne pożyczki wraz z usługami doradztwa dla przedsiębiorstw społecznych, tj. np. spółdzielni socjalnych, spółdzielni pracy, spółdzielni inwalidów i niewidomych, czy organizacji pozarządowych. Podmioty te, ze względu na swoją specyfikę i słabość ekonomiczną (prymat celu społecznego nad ekonomicznym), nie mają możliwości, aby powiększać swój kapitał, korzystając z finansowania na warunkach rynkowych. Dzięki środkom z referencyjnych pożyczek oraz doradztwu dla pożyczkobiorców PES-y mają możliwość pokierowania swoim rozwojem. Dotychczas oprócz dotacji nie miały właściwie innego wyjścia, ponieważ ich słabość ekonomiczna przekreśla szanse na uzyskanie finansowania komercyjnego. Pilotażowy sposób realizacji projektu, przy relatywnie niedużej kwocie środków, miał na celu zbudowanie solidnego fundamentu dla finansowania ekonomii społecznej w nowym rozdaniu środków UE i cel ten został osiągnięty. Wyniki i doświadczenia z jego realizacji pomagają w stworzeniu nowego mechanizmu finansowania PES, który wprowadzi również nowe formy wsparcia.

Czy trudno jest uzyskać taką preferencyjną pożyczkę?

Jest dla nas oczywiste, że aby zachęcić PES-y do korzystania z pożyczek, zasady ich udzielania muszą być proste i przejrzyste, a warunki udzielania możliwe do spełnienia. Uprawnionymi do uzyskania preferencyjnej pożyczki są PES-y prowadzące działalność gospodarczą przez co najmniej 12 miesięcy przed dniem złożenia wniosku o pożyczkę i zaliczane do grupy mikro – i małych przedsiębiorstw. Przygotowane przez nas, w uzgodnieniu z MIR oraz MPiPS, zasady obsługi programu uwzględniają przede wszystkim specyfikę PES oraz uwarunkowania ich działalności. Zwrócono szczególną uwagę na kwestie doradztwa przeznaczonego dla tych PES, którym udzielona została pożyczka, które ma pomóc pożyczkobiorcom m.in. we właściwym wykorzystaniu środków pożyczek. Zakres doradztwa jest szeroki – od zasad prowadzenia księgowości do zasad zarządzania zasobami kadrowymi.

Zarówno pożyczki, jak i doradztwo zapewnia, wybrany przez BGK w przetargu nieograniczonym, pośrednik finansowy, czyli Towarzystwo Inwestycji Społeczno-Ekonomicznych (TISE) – instytucja posiadająca doświadczenie we współpracy z PES i znająca doskonale specyfikę tego typu przedsiębiorstw.

Czy wszyscy chętni otrzymali wsparcie?

Zdecydowana większość. Szczegółowe kryteria, jakie powinien spełniać podmiot ubiegający się o preferencyjną pożyczkę, zostały opisane w sporządzonej na zlecenie BGK metodyce oceny wniosków. Okazuje się, że PES-y bardzo dobrze zdały egzamin z opracowania wniosku o pożyczkę, zawierającego uproszczony biznesplan zakładanego przedsięwzięcia. Jest to także zasługa naszego pośrednika finansowego, który organizował szkolenia i warsztaty dla PES z zasad ubiegania się o wsparcie. Preferencje w tym projekcie dotyczą nie tylko niskiego poziomu oprocentowania czy braku prowizji i opłat, ale także form zabezpieczenia pożyczki oraz zasad oceny rentowności przedsięwzięcia. Jest to właśnie ta podstawowa różnica między finansowaniem komercyjnym, rynkowym, a tym oferowanym w projekcie. Z tego też względu tylko nieliczne PES nie zakwalifikowały się do udzielenia pożyczki. Wymogi natury biznesowej poprzedzone są analizą warunków formalno-prawnych, jak np. posiadanie przez PES osobowości prawnej. Z tego powodu z ubiegania się o pożyczkę wykluczone zostały w sposób naturalny m.in. podmioty reintegracyjne, tj. kluby i centra integracji społecznej, czy zakłady aktywności zawodowej. Wykluczone są również spółdzielnie inwalidów i niewidomych, należące do kategorii średnich i dużych przedsiębiorstw, a więc zatrudniające 50 i więcej osób. Spośród 306 tego typu podmiotów działających w Polsce jedynie 8 spełnia kryterium mikro – i małego przedsiębiorcy. Najliczniejszą grupą, która nie mogła dotychczas skorzystać z preferencyjnych pożyczek, były podmioty prowadzące działalność gospodarczą krócej niż 12 m-cy. W tych przypadkach pośrednik proponował pomoc w wypełnieniu wniosku i „odłożenie” go do czasu spełnienia tego kryterium. Wielu tego typu wnioskodawców ostatecznie uzyskało i skutecznie wykorzystało pożyczkę. Zakładamy, że bariery natury formalnej zniesione zostaną w dużym stopniu w ramach instrumentów wsparcia, które będą stworzone w nowym rozdaniu środków UE na lata 2014–2020.

Jakie są efekty projektu, co się udało osiągnąć?

BGK zrealizował główny cel, jakim było stworzenie ogólnokrajowego systemu finansowania PES. Zakładano, że wsparcie w postaci pożyczek uzyska minimum 250 PES. Do końca września br. liczba pożyczkobiorców przekroczyła 300. Duże zainteresowanie projektem spowodowało konieczność włączenia do puli środków na pożyczki także środków pochodzących ze spłat udzielonych PES pożyczek. Podobny sukces odniesiony został w zakresie doradztwa. Zakładano, że z usług tych skorzysta 200 pożyczkobiorców, a jak pokazują dane – skorzystało już 255. Największe zainteresowanie pożyczkami wykazują spółdzielnie socjalne (prawie 200 pożyczek), następnie fundacje i stowarzyszenia (łącznie 137 umów).

Dużą satysfakcję daje osiągnięcie celu, jakim było stworzenie 50 miejsc pracy. Dzięki wykorzystaniu preferencyjnych pożyczek PES utworzyły dotychczas łącznie 251 miejsc pracy, z czego 151 dla kobiet!

Czy chętni mogą jeszcze wnioskować o pożyczki?

Początkowo udzielanie pożyczek miało mieć miejsce do końca czerwca 2015 r. Jednak z uwagi na duże zainteresowanie i możliwość włączania do projektu środków pochodzących ze spłat wcześniej udzielonych pożyczek (jest to aktualnie kwota 6 mln zł) okres udzielania pożyczek wydłużony został do końca bieżącego roku.

Czy na dziś można powiedzieć, że społecznicy prowadzący działalność gospodarczą radzą sobie w realizowaniu projektów i spłacają pożyczki?

Przystępując do realizacji tego projektu wspólnie z Ministerstwem Infrastruktury i Rozwoju i Ministerstwem Pracy i Polityki Społecznej, świadomi byliśmy, że część PES może mieć potencjalne trudności w spłacie pożyczek. Tym niemniej, aby otworzyć im drogę do korzystania ze standardowych usług finansowania rozwoju działalności gospodarczej, konieczne było stworzenie tego projektu.

Nasze doświadczenia są bardzo pozytywne. Mimo że pożyczkobiorcy reprezentują sektor podwyższonego ryzyka, trudności w spłatach dotyczą niewielkiego odsetka. Na 382 zawarte dotychczas umowy o łącznej wartości ponad 30 mln zł trudności ze spłatą wystąpiły w 21 przypadkach o łącznej wartości zaległych płatności ok. 100 tys. zł. Stanowi to zaledwie 0,33% wartości wszystkich udzielonych pożyczek.

Jakie projekty udało się sfinansować pożyczkami?

Nasi pożyczkobiorcy reprezentują rozmaite branże, od usług medycznych, edukacyjnych, gastronomicznych po proekologiczne i innowacyjne, a przedsięwzięcia realizowane z wykorzystaniem preferencyjnych pożyczek BGK są również różnorodne. O walorach prospołecznych tych projektów świadczy fakt, że wśród 25 tegorocznych finalistów ogólnopolskiego Konkursu na Najlepsze Przedsiębiorstwo Społeczne Roku im. Jacka Kuronia aż 10 to nasi pożyczkobiorcy!

W mojej ocenie na uwagę zasługuje np. przedsięwzięcie zrealizowane przez Spółdzielnię Socjalną „Blue Pub” z Ostrowca Świętokrzyskiego, która otworzyła w budynku Filharmonii Świętokrzyskiej w Kielcach pierwszą w Polsce restaurację prowadzoną przez osoby niesłyszące. Spółdzielnię tworzy 7 osób niesłyszących, do których w ostatnim czasie dołączyły dwie osoby słyszące, mające wspierać resztę członków w kontaktach z klientami.
Ze środków pożyczki zakupiono wyposażenie restauracji i samochód do przewożenia cateringu. Każdy projekt jest inny, ale każdy z nich to wartość dla społeczności lokalnej. Każdy z nich potwierdza słuszność celów pilotażu powierzonego nam przez MPiPS do realizacji.

Czego mogą się spodziewać potencjalni pożyczkobiorcy w przyszłości?

W tym roku MPiPS oraz MIR, przy udziale naszego Banku, opracowują założenia dla kontynuacji tego rodzaju form wspierania przedsiębiorstw społecznych. Oprócz pożyczek mogą się pojawić jeszcze inne formy, jak np. poręczenia czy gwarancje. Mamy za sobą doświadczenia z pilotażu, które stanowią podstawę opracowania założeń dla nowych produktów finansowania PES. Pocieszające jest także to, że środków na te cele będzie znacznie więcej i – jako że mowa tu o środkach unijnych – będą one udostępniane nadal na preferencyjnych warunkach. Zakładam, że w przyszłym roku powinny być już dostępne nowe instrumenty finansowania rozwoju PES.

Staramy się skorzystać z każdej okazji, aby promować ten bardzo ważny i potrzebny projekt. Efekty jego realizacji przedstawiamy cyklicznie w mediach oraz podczas różnego rodzaju konferencji i spotkań. Już po raz trzeci organizujemy konferencję z udziałem przedstawicieli instytucji zajmujących się wsparciem rozwoju ekonomii społecznej oraz przedsiębiorstw społecznych. Informujemy o postępach w realizacji projektu oraz o najciekawszych finansowanych przedsięwzięciach. Tegoroczna konferencja odbędzie się w Warszawie, 18 listopada, w ramach Dni Ekonomii Społecznej. Spodziewamy się, że podobnie jak rok temu weźmie w niej udział co najmniej 150 uczestników. Podczas zaplanowanego panelu dyskusyjnego eksperci i praktycy podzielą się swoimi refleksjami na temat obecnych rozwiązań projektu i zasad jego funkcjonowania, w tym także pod kątem założeń dla środków z nowej perspektywy UE.

Aktualne dane dotyczące realizacji projektu prezentujemy na stronie internetowej Banku, w zakładce poświęconej projektowi: https://www.bgk.pl/przedsiebiorstwa/finansowanie-podmiotow-ekonomii-spolecznej/

Dziękuję za rozmowę.